فریدون فرج فتح الله

زۆر سوپاس دەستی جەنابیشتان خۆش بێت.

چۆن وزەی خۆر بوو بە هەرزانترین سەرچاوەی وزە لە جیهاندا وانەیەک بۆ ئەندازیاران و سیاسەتمەدارانی وزە لەکوردستان پێشەکی لە ماوەی حەفتا ساڵی ڕابردوودا، وزەی خۆر لە یەکێک لە گرانترین و ناکاریگەرترین تەکنەلۆژیاکان گۆڕاوە بۆ هەرزانترین سەرچاوەی کارەبا لە جیهاندا. ئەم گۆڕانکارییە تەنها چیرۆکی سەرکەوتنی تەکنەلۆژیای وڵاتان نییە، بەڵکو نموونەیەکی بەهێزە کە چۆن داهێنانی ئەندازیاری، سیاسەتی حکومەت، ستراتیژی ئابووری و پلاندانانی پیشەسازی دەتوانن پێکەوە کار بکەن بۆ دووبارە داڕشتنەوەی سیستەمی وزەی جیهانی. بۆ کوردستان ، ئەمە تەنها بابەتیکی مێژوویی نیە بەڵکو نەخشەڕێگایەکە بۆ داهاتوو. لە زانکۆیی تاقیگەییەوە بۆ شۆڕشی وزە لە ساڵی 1953، تاقیگەکانی بێڵ یەکەم خانەی خۆری سیلیکۆنی بازرگانی لە جیهاندا ناساند. لەو کاتەدا، تێچووی کارەبای بەرهەمهێنراو بە وزەی خۆر زۆر بەرز بوو، بەکارهێنانی تەختەی وزەی خۆر بۆ کارەبای ماڵ مانگانە سەدان هەزار دۆلاری تێدەچوو. وزەی خۆر سنوردار بوو بۆ بەکارهێنانێکی تایبەت بەتایبەتی لە مانگی دەستکرد. یەکەم وەرچەرخانێکی گەورە لە کاتی قەیرانی نەوتی جیهانی لە ساڵانی حەفتاکان بوو. حکومەتەکان بەهۆی کەمی وزە و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، دەستیان کرد بە دابینکردنی پارە بۆ توێژینەوەی جێگرەوەی وزە . ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پرۆژەی سەربەخۆیی دەستپێکرد و زیاتر لە 8 ملیار دۆلاری بۆ پەرەپێدانی وزەی نوێبوونەوە تەرخان کرد. ئەم پرۆگرامە کاریگەری خانەی خۆری بە شێوەیەکی بەرچاو باشتر کرد و یەکەم پاڵنەری گەورە بوو بەرەو بازرگانیکردن. پێشکەوتنی پیشەسازی: کاتێک بڕی زۆر هەموو شتێکی گۆڕی تێگەیشتنێکی سەرەکی لە ئەندازیاری وزەی خۆر پاول مایکۆک هات کە تێبینی کرد کاتێک ژمێرەر و ئەلیکترۆنی بە بڕی زۆر بەرهەم دەهێنرێن نرخەکانیان بەخێرایی دابەزیوە. ئەو پێشنیاری کرد کە هەمان شت لەگەڵ تەکنەلۆژیای خۆردا ڕووبدات. بیردۆزەکەی ڕاست بوو. لە کاتێکدا ئەمریکا دواتر وەبەرهێنانی کەم کردەوە، وڵاتانی تر بەردەوام بوون لە ئەرکەکە: ژاپۆن: شارەزایی بچووککردنەوە و توانای ئۆتۆماتیکی پیشەسازی ژاپۆن جەختی لەسەر تێکەڵکردنی وزەی خۆر لە بەرهەمە بەکاربەرەکانی وەک ژمێرەر و کاتژمێردا کردووە. ئەمە کارئاسانی کرد بۆ بەدەستهێنانی: پەرەپێدانی شارەزایی پیشەسازی کەمکردنەوەی تێچوون لە ڕێگەی ئۆتۆماتیکەوە دواتر ژاپۆن پشتگیری پرۆگرامەکانی وزەی خۆری کرد و خواستی ناوخۆیی زیادیکرد. ئەڵمانیا: دروستکردنی بازاڕ لە ساڵی 2000، ئەڵمانیا پرۆگرامی باجی گومرگی دەستپێکرد . لە ژێر ئەم سیاسەتە: پێویست بوو بەکاربەرانی ووزە کارەبای نوێبوونەوە بکڕن. گرێبەستە درێژخایەنەکان گەرەنتی نرخی گونجاوی دابین کرد. مەترسی دارایی لەسەروەبەرهێنانی وزەی خۆرکەم بوویەوە. ئەم شێوازە ئەڵمانیای گۆڕی بۆ گەورەترین بازاڕی خۆر لە جیهاندا لە ماوەی چەند ساڵێکدا سەرەڕای ئەوەی وڵاتی ئەڵمانیا تیشکی خۆری سنووردارە. چین: بەرهرمهینان لە قەبارەی پیشەسازی و سەرکردایەتی لە کەمکردنەوەی تێچوو پاشان چین پێشەنگی کرد بە: ڕاهێنانی ئەندازیاران لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی پاڵپشتی پیشەسازانی ناوخۆیی یارمەتیدانی بەرهەمهێنان و ئاسانکاری بۆ بازارکردن تا ساڵی ٢٠١١ چین بووە گەورەترین بەرهەمهێنەری جیهان لە هەردوو پانێڵی خۆر و کارەبای خۆر. بە شێوەیەکی بەرفراوان نرخەکانی لە ئاستی جیهانیدا داڕما. ئەنجامی کۆتایی: وزەی خۆر هەرزانترین وزەیە لە ساڵی 2009 ەوە نرخی کارەبای خۆر نزیکەی ٪90 دابەزیوە. ئەمڕۆ، لە زۆربەی وڵاتان، وزەی خۆر هەرزانترە لە: خەڵوز گازی سروشتی وزەی ناوکی ئەوەی پێشتر مانگانە سەدان هەزار دۆلاری تێدەچوو ئێستا لە زۆربەی بازاڕەکان کەمترە لە پسوڵەی خزمەتگوزاری. وانەی ئەندازیاری وزەی خۆر بە ڕێکەوت هەرزان نەبوو. هەرزان بوو چونکە: ✔ حکومەتەکان پارەیان بۆ گەشەپێدان دابین کردووە ✔ ئەندازیاران کارایییان باشتر کرد ✔ سیاسەتەکان بازاڕیان دروست کرد ✔ بەرهەمهێنەران قەبارەی بەرهەمهێنانیان زیاد کرد ✔ بە فێربوون و شارەزابوون تێچوونیان کەم کردەوە ئەم هەوڵە هەماهەنگییە تاقیکردنەوەیەکی تاقیگەیی کرد بە بەردی بناغەی ژێرخانی وزەی خۆری جیهانی. بۆچی ئەمە بۆ کوردستان گرنگە؟ ئەوەی لە کوردستان هەمانە: تیشکی خۆری بەرز زیادبوونی خواست لەسەر کارەبا پشت بەستنی زۆر بە سوتەمەنی بەتایبەت گاز بەرزبوونەوەی تێچووی کارەبا توانای بەکارنەهێنراوی خۆروەک پێویست لەگەڵ ئەوەشدا توانای نوێبوونەوەی ناوخۆیی هێشتا گەشەی نەکردووە. ئەم مێژووە جیهانییە نیشانی دەدات کە کوردستان پێویستی بە چارەسەری ئەزموونی نییە چونکە مۆدێلەکە پێشتر هەیە. تەحەداکەش تەکنەلۆژیا نییە، بەڵکو دیزاینی سیاسەت، چوارچێوەی وەبەرهێنان، ستراتیجی پیشەسازی، و سەرکردایەتی ئەندازیاری پیشەییە. ڕاسپاردەکان: بەندە بەپشتیوانی یەکێتی ئەندازیارانی کوردستان دەتوانین ڕۆڵی پێشەنگ ببینین لەم بوارەدا لەڕێی : ستانداردکردنی تەکنیکی ڕاهێنانی پیشەیی ڕۆڵی ڕاوێژکاری بۆ حکومەت پەرەپێدانی پیشەسازی و تاقیکردنەوەی ناوخۆیی دەرئەنجام وزەی خۆر تەنها تەکنەلۆژیایەک نییە. ئەمە گۆڕانکارییەکی ستراتیژییە لە ئابووری وزە. ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان دەرفەتێکی لەبەردەمدایە بۆ: کەمکردنەوەی حاڵەتی (نەبونی یاخود کەمبونی) کارەبا کەمکردنەوەی تێچووی وزەی کارەبا وفرۆشتنی بەنرخی هەرزانتر بۆ هاوڵاتیان جێگیربونی تۆڕی کارەبا دروستکردنی هەلی کاری سەوز سەرکردایەتی لە دابین کردنی وزە بۆ عێراق و ناوچەکە پرسیاری ڕاستەقینە ئەوەیە: حکومەتی هەرێمی کوردستان چەند خێرا دەتوانێت داهاتووی وزە بە شێوەی زانستی و ئەندازیاری پیشەیی مسۆگەر بکات؟

سەرکەوتووبن، بە هیوای بەردەوامی و کار جوانتر و باشتر.

زۆر سوپاس کاک ئەندازیار @خەڵات جەلال

تێچووی ئاستی وزە/ کارەبا (LCOE) Levelized Cost of Energy/Electricity ، تاکە گرنگترین پێوەرە بۆ هەڵسەنگاندن و بەراوردکردنی تەکنەلۆژیای بەرهەمهێنەری وزە. 🔍 پێناسەیەکی سادەی تێچووی ئاستی کارەبا (LCOE): LCOE بڕی تێچووی بەرهەمهێنانی 1 کیلۆوات کاتژمێری کارەبا بە درێژایی تەمەنی وێستگەی کارەبا یان سیستەمی وزە دەپێوێت کە هەموو لایەنە داراییەکانی پڕۆژەکە لەخۆ دەگرێت، لەوانە: ✔ تێچووی سەرمایە (CAPEX): وەبەرهێنانی سەرەتایی بۆ بیناسازی و کەلوپەل. ✔ تێچووی کارپێکردن و چاودێریکردن (OPEX): تێچووی ڕۆتینی بە درێژایی تەمەنی سیستەمەکە. ✔ تێچووی سووتەمەنی (ئەگەر گونجاو بێت): تێچووی سووتەمەنی (بۆ نمونە گازی سروشتی، خەڵووز) بە تێپەڕبوونی کات. ✔ تێچووی دارایی: تێچووی سەرمایە، زۆرجار وەک رێژەی کەمبونەوە مەمەڵەی لەگەڵ دەکرێت. ✔ ماوەی تەمەنی سیستەم و بەرهەمی وزە: ماوە و کۆی وزەی بەرهەمهێنراو. ⚖️ بۆچی LCOE بۆ بەراوردکردن گرنگە LCOE بەراوردێکی ڕاستەقینە لەنێوان سەرچاوە و پڕۆژە جیاوازەکانی وزە دابین دەکات. ستانداردێکی زۆر بەسودە بۆ دیاریکردنی توانای ئابووری درێژخایەن. بەکاردێت بۆ بەراوردکردنی: ✔ تەکنەلۆژیا بەرامبەر تەکنەلۆژیا: وزەی خۆر بەرامبەر مۆلیدەی دیزڵ؛ وزەی با بەرامبەر تۆرباین گازی؛ خەڵوز بەرامبەر گازی سروشتی ✔ وزەی نوێبووەوە بەرامبەر وزەی نوێنەبووەوە: هەڵسەنگاندنی خاڵی یەکسانی ئابووری. ✔ پڕۆژە بەرامبەر پرۆژە: بۆنمونە دوو پرۆژەی وزەی خۆر (پڕۆژەی A) بەرامبەر (پڕۆژەی B) لە شوێن یان بینا و کەلوپەلی جیاواز. تەنانەت ئەگەر پڕۆژەکان وەبەرهێنانی سەرەتایی (CAPEX) و تێچوونی بەردەوامی (OPEX، سووتەمەنی) زۆر جیاوازیان هەبێت، LCOE نیشانی دەدات کام سیستەم لە کۆتاییدا هەرزانترین وزە بەرهەم دەهێنێت لە درێژخایەندا. 🔢 چۆنیەتی ئەژمارکردنی LCOE: دەتوانرێت LCOE بە وەرگرتنی بەهای ئێستای کۆی تێچووی بنیاتنان و کارپێکردنی سەرمایەی بەرهەمهێنانی کارەبا هەژمار بکرێت. ئەم ژمارەیە دابەش دەکرێت بەسەر کۆی بەرهەمهێنانی کارەبا لە ماوەی تەمەنی پڕۆژەکە. کۆی تێچوونەکانی پەیوەست بە پڕۆژەکە بە شێوەیەکی گشتی ئەمانە لەخۆ دەگرێت: تێچووی سەرەتایی خەرجیەکانی وەبەرهێنان (I) خەرجیەکانی پاراستن و کارپێکردن (M) خەرجیەکانی سووتەمەنی (ئەگەر پێویست بێت) (F) کۆی بەرهەمی بەرهەمهێنانی وزە ئەمانە لەخۆ دەگرێت: کۆی هەموو کارەبای بەرهەمهێنراو (E) دوایین دوو هۆکاری گرنگ کە دەبێت لە هاوکێشەکەدا ڕەچاو بکرێن بریتین لە: ڕێژەی داشکاندنی پڕۆژەکە (r) تەمەنی سیستەم (n) ✅هاوکێشەی تێچووی ئاستی کارەبا (LCOE) : LCOE = Σ[(It + Mt + Ft) / (1 + r)t] / Σ[(Et/(1 + r)t] فایلی هاوپێچ بریتییە لە تێمپلەیتی ئەژمارکردنی LCOE بۆ پڕۆژەیەک وەک نمونە پیشان دراوە. هەروەها نمونەیەکی ئاسانتر بە گشتی وەک خەمڵاندنێک بۆ ئە پرۆژانەی کە خۆم کارم تێدا کردوە تێچووی ئاستی کارەبا (LCOE) لە ئیستادا بۆ پرۆژەی وزەی خۆر بۆ قەبارەی بازرگانی لە کوردستان لە نێوان ٦٠ دینار بۆ ٨٠ دینار دبێت لە کاتێکتدا تێچووی ئاستی کارەبا (LCOE) بۆ مۆلیدەی دیزڵ لە نێوان ٢٢٥ دینار بۆ ٢٧٥ دینار دەبێت. (ئەمە وەک بەرچاو ڕونیە لە پرۆژەکاندا لەوانەیە کەمتر یاخود زیاتر بێت بە گوێرەی قەبارەو سێوازی پرۆژەکان ، ئاسانە دەتوانرێت هاوکێشەکە بەکار بهێنرێت بۆ زانینی ئەنجامی ڕاستەقینەی هەر پرۆژەیەکی وزە) . بە هیوای سود. ئەندازیاری کارەبا- فریدون فرج LCOE.xlsx

دەستان خۆشبێت