چۆن وزەی خۆر بوو بە هەرزانترین سەرچاوەی وزە لە جیهاندا/ وانەیەک بۆ ئەندازیاران و سیاسەتمەدارانی وزە لەکوردستان

چۆن وزەی خۆر بوو بە هەرزانترین سەرچاوەی وزە لە جیهاندا

وانەیەک بۆ ئەندازیاران و سیاسەتمەدارانی وزە لەکوردستان

• پێشەکی

لە ماوەی حەفتا ساڵی ڕابردوودا، وزەی خۆر لە یەکێک لە گرانترین و ناکاریگەرترین تەکنەلۆژیاکان گۆڕاوە بۆ هەرزانترین سەرچاوەی کارەبا لە جیهاندا. ئەم گۆڕانکارییە تەنها چیرۆکی سەرکەوتنی تەکنەلۆژیای وڵاتان نییە، بەڵکو نموونەیەکی بەهێزە کە چۆن داهێنانی ئەندازیاری، سیاسەتی حکومەت، ستراتیژی ئابووری و پلاندانانی پیشەسازی دەتوانن پێکەوە کار بکەن بۆ دووبارە داڕشتنەوەی سیستەمی وزەی جیهانی.

بۆ کوردستان ، ئەمە تەنها بابەتیکی مێژوویی نیە بەڵکو نەخشەڕێگایەکە بۆ داهاتوو.

• لە زانکۆیی تاقیگەییەوە بۆ شۆڕشی وزە

لە ساڵی 1953، تاقیگەکانی بێڵ یەکەم خانەی خۆری سیلیکۆنی بازرگانی لە جیهاندا ناساند. لەو کاتەدا، تێچووی کارەبای بەرهەمهێنراو بە وزەی خۆر زۆر بەرز بوو، بەکارهێنانی تەختەی وزەی خۆر بۆ کارەبای ماڵ مانگانە سەدان هەزار دۆلاری تێدەچوو. وزەی خۆر سنوردار بوو بۆ بەکارهێنانێکی تایبەت بەتایبەتی لە مانگی دەستکرد.

یەکەم وەرچەرخانێکی گەورە لە کاتی قەیرانی نەوتی جیهانی لە ساڵانی حەفتاکان بوو. حکومەتەکان بەهۆی کەمی وزە و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، دەستیان کرد بە دابینکردنی پارە بۆ توێژینەوەی جێگرەوەی وزە . ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پرۆژەی سەربەخۆیی دەستپێکرد و زیاتر لە 8 ملیار دۆلاری بۆ پەرەپێدانی وزەی نوێبوونەوە تەرخان کرد. ئەم پرۆگرامە کاریگەری خانەی خۆری بە شێوەیەکی بەرچاو باشتر کرد و یەکەم پاڵنەری گەورە بوو بەرەو بازرگانیکردن.

• پێشکەوتنی پیشەسازی: کاتێک بڕی زۆر هەموو شتێکی گۆڕی

تێگەیشتنێکی سەرەکی لە ئەندازیاری وزەی خۆر پاول مایکۆک هات کە تێبینی کرد کاتێک ژمێرەر و ئەلیکترۆنی بە بڕی زۆر بەرهەم دەهێنرێن نرخەکانیان بەخێرایی دابەزیوە. ئەو پێشنیاری کرد کە هەمان شت لەگەڵ تەکنەلۆژیای خۆردا ڕووبدات.

بیردۆزەکەی ڕاست بوو.

لە کاتێکدا ئەمریکا دواتر وەبەرهێنانی کەم کردەوە، وڵاتانی تر بەردەوام بوون لە ئەرکەکە:

• ژاپۆن: شارەزایی بچووککردنەوە و توانای ئۆتۆماتیکی پیشەسازی

ژاپۆن جەختی لەسەر تێکەڵکردنی وزەی خۆر لە بەرهەمە بەکاربەرەکانی وەک ژمێرەر و کاتژمێردا کردووە. ئەمە کارئاسانی کرد بۆ بەدەستهێنانی:

1. پەرەپێدانی شارەزایی پیشەسازی

2. کەمکردنەوەی تێچوون لە ڕێگەی ئۆتۆماتیکەوە

دواتر ژاپۆن پشتگیری پرۆگرامەکانی وزەی خۆری کرد و خواستی ناوخۆیی زیادیکرد.

• ئەڵمانیا: دروستکردنی بازاڕ

لە ساڵی 2000، ئەڵمانیا پرۆگرامی باجی گومرگی دەستپێکرد  . لە ژێر ئەم سیاسەتە:

1. پێویست بوو بەکاربەرانی ووزە کارەبای نوێبوونەوە بکڕن.

2. گرێبەستە درێژخایەنەکان گەرەنتی نرخی گونجاوی دابین کرد.

3. مەترسی دارایی لەسەروەبەرهێنانی وزەی خۆرکەم بوویەوە.

ئەم شێوازە ئەڵمانیای گۆڕی بۆ گەورەترین بازاڕی خۆر لە جیهاندا لە ماوەی چەند ساڵێکدا سەرەڕای ئەوەی وڵاتی ئەڵمانیا تیشکی خۆری سنووردارە.

• چین: بەرهرمهینان لە قەبارەی پیشەسازی و سەرکردایەتی لە کەمکردنەوەی تێچوو

پاشان چین پێشەنگی کرد بە:

1. ڕاهێنانی ئەندازیاران لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی

2. پاڵپشتی پیشەسازانی ناوخۆیی

3. یارمەتیدانی بەرهەمهێنان و ئاسانکاری بۆ بازارکردن

تا ساڵی ٢٠١١ چین بووە گەورەترین بەرهەمهێنەری جیهان لە هەردوو پانێڵی خۆر و کارەبای خۆر. بە شێوەیەکی بەرفراوان نرخەکانی لە ئاستی جیهانیدا داڕما.

ئەنجامی کۆتایی: وزەی خۆر هەرزانترین وزەیە

لە ساڵی 2009 ەوە نرخی کارەبای خۆر نزیکەی ٪90 دابەزیوە. ئەمڕۆ، لە زۆربەی وڵاتان، وزەی خۆر هەرزانترە لە:

• خەڵوز

• گازی سروشتی

• وزەی ناوکی

ئەوەی پێشتر مانگانە سەدان هەزار دۆلاری تێدەچوو ئێستا لە زۆربەی بازاڕەکان کەمترە لە پسوڵەی خزمەتگوزاری.

وانەی ئەندازیاری

وزەی خۆر بە ڕێکەوت هەرزان نەبوو. هەرزان بوو چونکە:

✔ حکومەتەکان پارەیان بۆ گەشەپێدان دابین کردووە

✔ ئەندازیاران کارایییان باشتر کرد

✔ سیاسەتەکان بازاڕیان دروست کرد

✔ بەرهەمهێنەران قەبارەی بەرهەمهێنانیان زیاد کرد

✔ بە فێربوون و شارەزابوون تێچوونیان کەم کردەوە

ئەم هەوڵە هەماهەنگییە تاقیکردنەوەیەکی تاقیگەیی کرد بە بەردی بناغەی ژێرخانی وزەی خۆری جیهانی.

بۆچی ئەمە بۆ کوردستان گرنگە؟

ئەوەی لە کوردستان هەمانە:

• تیشکی خۆری بەرز

• زیادبوونی خواست لەسەر کارەبا

• پشت بەستنی زۆر بە سوتەمەنی بەتایبەت گاز

• بەرزبوونەوەی تێچووی کارەبا

• توانای بەکارنەهێنراوی خۆروەک پێویست

لەگەڵ ئەوەشدا توانای نوێبوونەوەی ناوخۆیی هێشتا گەشەی نەکردووە.

ئەم مێژووە جیهانییە نیشانی دەدات کە کوردستان پێویستی بە چارەسەری ئەزموونی نییە چونکە مۆدێلەکە پێشتر هەیە. تەحەداکەش تەکنەلۆژیا نییە، بەڵکو دیزاینی سیاسەت، چوارچێوەی وەبەرهێنان، ستراتیجی پیشەسازی، و سەرکردایەتی ئەندازیاری پیشەییە.

ڕاسپاردەکان:

بەندە بەپشتیوانی یەکێتی ئەندازیارانی کوردستان دەتوانین ڕۆڵی پێشەنگ ببینین لەم بوارەدا لەڕێی :

• ستانداردکردنی تەکنیکی

• ڕاهێنانی پیشەیی

• ڕۆڵی ڕاوێژکاری بۆ حکومەت

• پەرەپێدانی پیشەسازی و تاقیکردنەوەی ناوخۆیی

دەرئەنجام

وزەی خۆر تەنها تەکنەلۆژیایەک نییە. ئەمە گۆڕانکارییەکی ستراتیژییە لە ئابووری وزە.

ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان دەرفەتێکی لەبەردەمدایە بۆ:

1. کەمکردنەوەی حاڵەتی (نەبونی یاخود کەمبونی) کارەبا

2. کەمکردنەوەی تێچووی وزەی کارەبا وفرۆشتنی بەنرخی هەرزانتر بۆ هاوڵاتیان

3. جێگیربونی تۆڕی کارەبا

4. دروستکردنی هەلی کاری سەوز

5. سەرکردایەتی لە دابین کردنی وزە بۆ عێراق و ناوچەکە

پرسیاری ڕاستەقینە ئەوەیە:

حکومەتی هەرێمی کوردستان چەند خێرا دەتوانێت داهاتووی وزە بە شێوەی زانستی و ئەندازیاری پیشەیی مسۆگەر بکات؟